Мозокот, кој е лулка на свеста, е составен од истите атоми кои ги сочинуваат сите нешта што не опкружуваат. Па зошто ние имаме свест, а тие немаат камен, стол, молив? Од што зависи? Во кој момент физичкиот ентитет станува свесен, во кој момент стварта добива нешто толку апстрактно како свеста и престанува да биде предмет? Денес, кога вештачката интелигенција станува реалност, кога се појавуваат првите хуманоидни роботи, ова прашање станува поважно од било кога.
Ентропија на мозокот и ентропија на вселената
И покрај тоа што на оваа тема се зборува со векови, сè уште никој не е целосно сигурен што е свест и зошто сме свесни. Во последните неколку децении, многу големи умови се обидуваат да ја решат оваа загатка. Мистеријата на свеста е проучувана од невролози, физичари, мистици… Денес, некои научници веруваат дека одговорот на ова прашање има врска со ентропијата на универзумот.
Во физиката, концептот на ентропија претставува недостапност на енергија, неможност за претворање на енергијата на еден систем во механичка работа, неупотребливост на енергија. Енергијата не може да се создаде или уништи, но може да стане неупотреблива.
Во чисто теоретска смисла, ентропијата е бездимензионален квалитет – мерило за неред, несигурност, случајност, систем, непредвидливост на исходот на настаните. Ентропијата е состојба и мерка на хаос, рандомизација.
Целиот универзум е во постојана состојба на зголемување на ентропијата, а друг закон на термодинамиката ни кажува дека ентропијата во затворен систем може само да се зголемува. Со други зборови, целиот универзум континуирано се движи кон состојба на растечки неред и хаос. Во исто време, космосот континуирано се шири.
Ако тргнеме од фактот дека на самиот почеток на универзумот, пред Големата експлозија, владеел редот; ако тргнеме од фактот дека по Големата експлозија честичките го започнале своето хаотично движење и дека дисперзијата, која започнала тогаш, се зголемува до ден-денес; разумно е да се претпостави дека нешто слично се случува и со мозокот.
Сосема е логично да се претпостави дека човечкиот мозок го следи истиот модел како универзумот, кога претпоставуваме дека сме создадени од истите елементи како и универзумот, дека сите сме направени од ѕвезди, дека секој атом од нашето битие доаѓа од таму и дека самото наше постоење е резултат на прогресијата на универзумот кон состојба на зголемена ентропија.
Интересно е и тоа што со еволуцијата и со постигнување поголема свест се зголемува и човечкиот мозок.
Психоделичните дроги и подигање на свеста
Некои претходни истражувања се занимаваа со мерење на ентропијата на мозокот под дејство на психоделични лекови. Истражувањето за ефектите на психоделичните лекови врз човечкиот мозок беше задолжено да испита дали психоделиците навистина ја прошируваат свеста преку зголемување на поврзаноста на мозокот.
Идејата за проширување на свеста преку употреба на психоделици не е нова, а беше особено популарна во текот на 1960-тите и 1970-тите. Следејќи ги шаманските, племенските традиции, луѓето се обидувале на овој начин да постигнат некаква форма на мистично искуство, духовно просветлување и воздигнување.
Во тоа време, идејата за проширување на свеста беше тесно поврзана со живеењето на религиозните искуства на далечните предци на цивилизацијата. Денес оваа идеја е преместена од мистичните сфери во научни институции и добива на сериозност.
Современата хипотеза за ентропскиот мозок претпоставува дека психоделичната состојба е пример за состојбата на примитивната свест, обликот на свеста што и претходел на денешната свест. Се смета дека е претходник на развојот на денешната модерна свест каква што ја имаме во будна состојба.
Психоделиците го доведуваат нашиот мозок до состојба на дестабилизација, која се смета дека е типична за состојбата на мозокот на архаичните луѓе, но и состојба во која се наоѓа мозокот на детето. Тоа е состојба на зголемена ентропија, за разлика од состојбата на потисната ентропија карактеристична за мозокот на модерно возрасно лице.
Научниците забележале зголемување на ентропијата на мозокот во психоделични состојби, приближувајќи се до таканаречените „критични точки“ на дестабилизација. Според дадената теорија за ентропскиот мозок, во свесна состојба, денешниот мозок на некој начин ја суспендира ентропијата – работи под критичната точка во која би настанала таква дестабилизација. Човечкиот мозок денес поседува способност да ја потиснува ентропијата.
Сепак, проширувањето на ентропијата, а не способноста да се потисне, се смета за клуч за напредокот на човечката свест.
Повисоката ентропија едноставно значи дека човечкиот мозок има поголем репертоар на потенцијални ментални состојби и со тоа поголема непредвидливост.
Се верува дека еволуцијата на човечката свест се случила токму благодарение на процесот на забрзано проширување на ентропијата (дестабилизација на системот) во одреден момент. Потоа, следело фаза на суспензија и стабилизација на ентропијата, воведување ред.
Во некои кругови се шпекулира дека таквото ненадејно проширување на човечката свест можело да се случи преку откривањето и консумирањето на психоделици во праисторијата.
Иако некои истражувања ја потврдуваат хипотезата за ентропијата на мозокот, тоа сепак не значи дефинитивна потврда на оваа теорија, ниту на сите нејзини импликации.
Свеста е својство на целиот систем
Меѓународен тим на научници од Франција и Канада излезе со многу интересен предлог за одговор на прашањето „Како се создава свеста?
Хозе Луис Перез Веласкез, биохемичар од Универзитетот во Торонто и неговиот колега Рамон Гевара Ера, физичар од Универзитетот Декарт во Париз, веруваат дека свеста настанува затоа што мозокот, како и сè во универзумот, се движи кон состојба на зголемена ентропија. Тие ги презентираа своите заклучоци во научен труд спроведен во списанието Physical Review E.
Според нивните сознанија, свеста настанува кога мозокот ја максимизира својата информациска содржина. Зошто мозокот го прави тоа?
Во обидот подобро да ја моделира реалноста, за што поуспешно да се бори за опстанок, човечкиот мозок станува свесен – ја максимизира размената на информации за да му овозможи на својот „носител“ подобро разбирање, мапирајќи го светот.
Така, свеста станува сопственост на системот како целина, својство на севкупноста на структурата, својство на мозокот, а не елемент на мозокот. Свеста не е во некој посебен дел од овој систем – неврони, како што не е во нештата. И тоа е она што е навистина интересно и фасцинантно за свеста. Ова е местото каде што ја чувствуваме границата помеѓу само физички ентитет и свесен организам. И може да лежи во ентропија.
Овие научници се обиделе да ги откријат оптималните услови за раѓање на свеста преку анализа на неврофизиолошките податоци на испитаниците за време на спиењето и за време на будна состојба.
Статистичка механика на свеста
Во овој проект, научниците го проучувале човечкиот мозок на принципот на механички систем, преку статистичка механика – гранка на теоретската физика која ја користи теоријата на веројатност за да го објасни однесувањето на механичките системи. Тие забележале како во мозокот постои синхронизација (координација) на осцилациите на електричната активност на различни групи неврони и врз основа на тоа ја моделирале мрежата на неврони.
Најновата студија на овие научници произлегува од набљудувањето дека нашата свест, или барем правилната мозочна активност, е некако поврзана со средни (наместо високи или ниски) вредности на невронската синхронизација.
Тие веруваат дека во свесната состојба не се зголемува толку поврзаноста на мозокот, туку бројот на начини на кои може да се постигне одреден степен на невронска поврзаност. Со други зборови, зголемена е можноста за поврзување, а не нужно и самата поврзаност.
За да ги тестираат своите претпоставки, научниците ја мереле електричната активност и зрачењето на магнетното поле на мозокот на испитаниците во будна и неактивна состојба. Во истражувањето учествувале вкупно 9 испитаници, од кои 7 страдале од епилепсија.
Откриле дека состојбата на будност е тесно поврзана со снимањето на максималните вредности на мозочните ентропии. Во нормална будна состојба, забележан е најголем број можни групи на интеракции помеѓу мозочните мрежи, а со тоа и најголемите вредности на ентропија. Ентропијата на будниот и свесен мозок беше уште поголема од ентропијата за време на епилептични напади. Поточно, во свесна состојба, мозоците на испитаниците покажале покачени вредности на комплексноста Лемпел – Жив (ЛЗ).
Фасцинантно е како обичната несвесна материја (неврони) преку интеракции и координација на осцилациите преминува во свесна состојба како систем, со максимизирање на поврзаноста.
Сепак, резултатите од тестовите не се убедливи, со оглед на тоа што има мал број на испитаници, и дека имало одредени недоследности при повторувањето на експериментите. Иако, за разлика од Перез Веласкез, Гевара Ера повнимателно го користи поимот ентропија во однос на свеста и покрај фактот што допрва треба да следат бројни тестови, научниците се убедени дека тие се на вистинскиот пат.
Последователните истражувања, покрај тоа што ќе опфатат поголем број испитаници, би можеле да се занимаваат и со испитување на мозокот во изменети состојби на свеста.
Ако ништо друго, сето ова покажува дека врската помеѓу свеста и ентропијата вреди да се проучува подетално во иднина.
