Во 193 год. н.е., преторијанската гарда не го сакаше царот што го штитеше. Императорот Пертинакс сакал да спроведе строги реформи со цел да ја дисциплинира оваа елитна војска. Преторијанците немале ништо од тоа, па го погубиле.
Империјата тогаш де факто била под нивна контрола, па решиле да го стават царскиот трон на аукција. Двајца моќни Римјани се натпреваруваа во купувањето на нивниот пат до власта. Сенаторот Дидие Џулијан на секој преторијанец му понудил огромна сума од 25.000 сестерци – колку што изнесувала нивната петгодишна плата.
Преторијанците се согласиле на парите, а Дидие станал император. Но, бидејќи парите никогаш не стигнале, преторијанците се свртеле против него. Убиецот влетал во куќата на Дидие и му ја отсекол главата. Тој бил вториот император кој бил убиен од преторијанците за помалку од 70 дена во годината која станала позната како Година на петте императори.
Како настана преторијанската гарда?
Не е невообичаено римските императори да сакаат елитни телохранители. Првиот римски император, Цезар Август, дошол на власт и ја основал империјата откако Римскиот Сенат брутално го убил Јулиј Цезар, неговиот вујко. Август ја создал преторијанската гарда за да го заштити кралското семејство.
Самата идеја за елитна телохранителска единица датира од Римската Република. Командантите би ангажирале лојални чувари за да ги заштитат од атентатори и напади. Овие лични телохранители ги штителе моќните Римјани за време на граѓанските војни во Републиката.
Август одлучи да ја направи институцијата постојана. Така, на 27-ми п.н.е., првиот римски император ангажирал 4.500 луѓе, ги поделил на девет групи и ги воспоставил како преторијанска гарда. Три преторијански кохорти ја чувале царската палата во Август и патролирале во близина на важни јавни згради. Други единици биле испратени во околните италијански градови и на тој начин одделни кохорти не претставувале закана за безбедноста на владетелите.
Преторијанските водачи, познати како префекти, биле единствените луѓе кои можеле да носат оружје во присуство на императорот.
Со текот на времето, преторијанската гарда растела. Бројот на членовите на гардата пораснал на 16.000, а вклучувал дури и коњаница. Нивната моќ станувала опасна.
Преторијанците имале задача да ги проверат сите и сè кога ќе се посомневале дека тоа е закана за царот. Тие ќе се инфилтрирале меѓу народот барајќи непријатели, а во името на царот делувале како тајна егзекутивна сила.
Луѓето се плашеле од нив, но тие станале и голема закана за кралевите.
Преторијанската гарда и заговорите против императорите
Во времето на Август, преторијанската гарда беше лојално и чесно тело. Но, не поминало долго пред преторијанците да почнат да се вртат против императорите. Во 41 н.е., преторијанците брутално го убиле правнукот на Август, императорот Калигула, откако тој, наводно, ги понижил. Калигула им се потсмеваше: „Нека ме мразат сѐ додека се плашат од мене“.
Во заговорот што бил исткаен во таа прилика биле вклучени голем број сенатори, но стражарите биле тие што извршиле смена на царот, неговата сопруга и ќерка. Преторијанците без страв го избоделе со нож.
Наследникот на Калигула, Клаудиј, на преторијанците им дал паричен бонус. Традицијата на царевите да им „даваат“ пари на преторијанците продолжила низ годините, бидејќи императорите сакале да ги задржат преторијанците на своја страна.
Преторијанските префекти станувале сè помоќни.
Во 217 година од нашата ера, сè предвидуваше дека префектот Макрин ќе стане цар. Плашејќи се дека царот Каракала ќе го погуби поради тоа, Макрин удрил прв и преторијанците го убиле Каракала во воена кампања.
Визијата на Макрину била исполнета и тој го наследил Каракала на местото на императорот. Но, една година подоцна, преторијанците го убиле и него, откако се обидел да воведе фискални реформи на римската војска.
Преторијанците станале моќна сила во римската политика. И за време на нестабилните периоди на Рим – како годината на петте императори во 193 н.е. – Преторијанците одлучувале кој ќе владее, а кој ќе умре.
Како Константин ја растурил оваа елитна сила?
Осврнувајќи се на римската историја, историчарот Ги де ла Бедојер рекол: „Август ја создаде потенцијално најопасната институција што римскиот свет некогаш ја видел“.
Неколку цареви ја почувствувале опасноста од преторијанската гарда. Во 193 н.е., откако преторијанците убиле двајца императори за неколку недели, Септимиј Север се обидел да ја распушти гардата.
„Невозможно е да се замисли казна што ќе одговара на вашите злосторства“, се налутил царот, „заслужувате да умрете 1000 пати“.
Север се обидел да ја обнови гардата со ангажирање на лојални легионери. Според современите историчари, ерата на династијата Север (193-235) била период на очигледна милитаризација на империјата. Тој го умножил бројот на легии, го подигнал нивото на воените плати и двојно го зголемил бројот на преторијанци. Покрај тоа, од неговото владеење, преторијанскиот префект сè повеќе станува цивилен администратор. Но, наскоро и тие се свртеле против династијата.
Во 235 година, преторијанецот Максимин од Тракија, кога царот лично го назначил за гардист, повел државен удар во кој бил убиен Север Александар. Во времето на неговото стапување на престолот тој бил сè уште малолетник, а власта ја презеле две жени, Јулија Меза и мајката на царот, Јулија Мамеја. На функцијата преторијански префект бил поставен искусен адвокат, Улпијан, кој совесно раководел со државните работи. Меѓутоа, обидот на Улпијан да ги лиши преторијанците од некои од нивните привилегии се претворил во нивен бунт. На крајот, младиот цар им дозволил на стражарите да го убијат неговиот префект, а Улпијан бил убиен во 228 година. Слабоста на Александар Север пред војската се покажала подоцна, кога последниот од династијата Север бил соборен во 235 година, кога бил убиен од легионерите.
Наследникот на Александар, Максимин Тракиски, владеел како император – сѐ додека и него животот не му го одзеле преторијанците.
Од мечевите на преторијанската гарда животот до загубиле десетици римски императори.
На почетокот на четвртиот век, императорот Константин власта ја зел по жестока граѓанска војна против ривал поддржан од преторијанците. Кога ја презел контролата над империјата во 312 година, Константин ја распуштил гардата. Меѓутоа, преторијанските префекти сè уште биле советници на императорот.
Како преторијанската гарда издржала толку долго? Зошто некои императори верувале во преторијанците?
Многу императори, како Клавдиј, немале избор. Други ги сметале за корисни за консолидирање на авторитетот. Но, главно тоа било затоа што преторијанците едноставно станале премногу моќни.
Константин успеал да ја укине преторијанската гарда дури откако ги поразил на бојното поле. Без таа одлучувачка акција, преторијанската гарда можеби ќе ја продолжела својата линија на убивање на луѓето што впрочем требало да ги заштити.
