Понекогаш дури и не помислуваме на тоа, но „војната против готовина“ е во полн ек и ако одите во која било продавница денес, брзо ќе ви стане јасно кој ја добива таа војна.
Државите и банките сакаат да ја искоренат хартијата и монетите, но ова не е за да ни олесни на сите нас да плаќаме со кредитна картичка или мобилен телефон. Тоа нема никаква врска ниту со спасувањето на дрвјата од кои се прават книжните пари.
Тогаш зошто банките сакаат да ги елиминираат физичките пари од нашите џебови? Пред да се одговори на ова прашање, треба да се каже дека се работи за реален процес кој не се случува сосема спонтано. На пример, Шведска моментално се движи кон целосно елиминирање на готовината, додека Италија и Канада започнуваат кампањи со цел да ги убедат луѓето да престанат да ги користат своите хартиени банкноти и наместо тоа да се свртат кон дигитални форми на трансакции.
Првото нешто што се случува со таквиот начин на работа е целосно губење на приватноста, бидејќи банките ги следат сите трансакции, за разлика од книжните пари, кои не можат да ги следат. Со други зборови, ако купите книга за 200 ден. и ја платите со пари, никој не знае дека сега ја поседувате. Но, ако ја купите со картичка, банката веднаш знае, но и не само банката. Кој знае каде сѐ би можело да се проследи тој податок.
Со заминувањето на готовина, приватноста оди во заборав. Секако, ќе има алтернативи во оваа дигитална област, но прашање е колку тие на крајот ќе бидат корисни ако сте заинтересирани да ја заштитите вашата приватност – со други зборови, можеби со обидот да ја заштитите вашата приватност го привлекувате вниманието на оние бараат луѓе кои „имаат што да сокријат“.
Добре дојдовте во ерата на негативни каматни стапки
Но, тоа можеби е само мала причина. Нешто многу позначајно е можноста за спроведување на негативна каматна стапка. Дали знаете што е тоа? До пред само неколку години, многу економисти мислеа дека овој концепт е невозможен и никогаш нема да се случи. Денес веќе го имаме во неколку европски земји и во Јапонија.
Негативната каматна стапка е всушност ова – депонирате пари во банка и добивате одредена камата на тие пари, тоа сите го знаеме. Но, таа камата може да се намали, така што добивате сѐ помалку пари на орочени пари од банката. Се разбира, банката треба да ви даде нешто бидејќи таа всушност работи со вашите пари во меѓувреме, па не можете ни лесно да ги повлечете откако ќе ги депонирате.
Што се случува кога каматната стапка ќе падне толку многу што на крајот ќе достигне 0%? Веќе не добивате ништо од парите од вашиот мандат. Но, што ако таа каматна стапка, да речеме, стане негативна? Се случува негативна каматна стапка, што значи дека банката не само што веќе не ви исплаќа ништо за вашите орочени пари, туку и дел од нив секој месец ви одзема! Односно ви наплаќа што ви ги „чува“ кај себе.
Можеби тоа нема да се случи толку брзо во банката во која сте ги депонирале парите, бидејќи негативните каматни стапки првпат почнаа да се појавуваат пред неколку години во централните банки, но кој би можел да каже дали наскоро приватните банки би можело да ја започнат оваа практика. Банкарскиот гигант UBS на приватните клиенти најави ќе им воведе одреден трошок за чување големи депозити во евра. Ова не е негативна каматна стапка, туку директна реакција на негативната каматна стапка на Европската централна банка.
Европската централна банка пред неколку години воведе негативни каматни стапки, тврдејќи дека сака да ги поттикне инвестициите во бавната економија на еврозоната. Имено, теоријата е јасна – доколку се наплаќа чување пари во банка, тие ќе бидат извадени и турнати во оптек, односно во инвестиции.
Повлекување готовина? Какви пари?
Но, тоа е домен на големите инвеститори и нема никаква врска со нашиот свет. Што се случува кога обичен човек ќе стави пари на „безбедно место“ во банка и ќе сфати дека банката веднаш почнува автоматски да ги „јаде“ тие пари? Ќе се случи најлогичниот можен исход: луѓето ќе почнат масовно да повлекуваат физички пари од банките и ќе ги чуваат дома, под перници или каде било.
Значи, банките се во дилема – како да земат дел од парите што ги имате? Ако го имаш физички со тебе, а не со нив, не можат ништо да ви направат. Но, кога ќе се префрлите на дигитално, тие ќе владеат без конкуренција и ќе ви ги јадат парите – затоа што можат. Имено, ако еден ден дојдете во банка и им кажете дека сакате да подигнете готовина, а преку шалтерот ви одговори: „Што е готовина?“, ќе биде многу непријатно.
Како тогаш банките планираат да ве натераат да се префрлите на дигитално банкарство? Имаат разни лукави планови, а еден од нив е дека наскоро може да ви понудат да ги смените вашите книжни пари за дигитални со некоја почетна парична иницијатива, а потоа тие банкноти едноставно ќе бидат ставени надвор од употреба. Телекомуникациските компании ве врзуваат за сличен трик кога ви нудат мобилни телефони за 1 ден. Тие размислуваат долгорочно, а вие размислувате краткорочно.
Доаѓа забрана за готовина?
Друго, порадикално решение би било целосна забрана за користење на готовина. Дали мислите дека тоа е далечна иднина? Во заблуда сте. Две големи банки во Норвешка веќе престанаа да издаваат готовина во своите филијали, а најголемата норвешка банка, DNB, пред некоја година побара од државните власти целосно да ја забранат употребата на готовина во Норвешка.
Државата ќе ги слуша банките затоа што и таа има свој интерес. Секако, факт е дека физичките пари се користат и за финансирање криминал, тероризам и даночно затајување. Сето ова е точно, но ова се само димни бомби, квази-аргументи кои значително ќе го забрзаат елиминирањето на кешот. Ако државите навистина се грижеа за елиминација на тероризмот, тогаш немаше да работат толку за да ги поддржат – доволно е да се знае што навистина се случуваше во Сирија и порано во Либија, па веднаш ни е јасно дека тоа е лажен аргумент.
Секако дека има одредени конкретни пречки поради кои државите не можат преку ноќ да ја укинат готовината, но системот како полека да се движи кон тоа.
Финансискиот капитализам е следната фаза, продолжение на индустрискиот капитализам и во оваа фаза банките ќе станат многу помоќни отколку што се во моментов. Што ќе се случи следно? Зависи, можеби, најмногу од тоа каква економска идеологија сакате да изучувате.
Извори:
Crime, terrorism and tax evasion: why banks are waging war on cash
https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/feb/15/crime-terrorism-and-tax-evasion-why-banks-are-waging-war-on-cash
Why Governments and Banks Want to Eliminate Cash, Explained By Noted Economist Dr. Scott Sumner
http://www.investopedia.com/terms/n/negative-interest-rate-policy-nirp.asp
UBS to Charge Private Clients for Euro Deposits
http://www.finews.com/news/english-news/26704-ubs-negative-interest-rates-euro-accounts-60-basis-points-ecb-snb
Everything You Need to Know About Negative Rates
https://www.wsj.com/articles/everything-you-need-to-know-about-negative-rates-1456700481
Why Are We Still Using Cash?
http://freakonomics.com/podcast/still-using-cash/
Why Governments & Banks Want to Eliminate Your Cash
http://www.rcwfinancial.com/cashless-society
