Почитувани читатели, со задоволство ви ја претставуваме второнаградена сторија за истражувачко новинарство од областа на човековите права и правосудството, напишана од Наташа Ристеска, која може да ја прочитате во продолжение.
Сторијата е изработена во рамки на Проектот „Истражувачко новинарство – чувар на демократијата и човековите права“ имплементиран од Центар за управување со промени и Институт за човекови права, финансиран од Европската Унија и кофинансиран од Британската Амбасада во Скопје. Содржината на истражувачката сторија не ги одразува гледиштата и ставовите на ЕУ и на Британската амбасада.
Дислексија претставува тешкотија во читањето и разбирањето на прочитаното, состојба кога децата не ги препознаваат буквите или тие им се мешаат со други букви. Заради тоа, често се исмејувани од своите соученици, родителите кои немаат разбирање ги нарекуваат глупави, а од општеството остануваат отфрлени.
Овие деца имаат нормално или натпросечно развиена интелигенција. Но, она што загрижува е што образовниот систем во Македонија не ги препознава децата со дислексија. Токму поради ваквото неразбирање и честиот пропуст во препознавањето од страна на наставниците и педагозите, судбината си поиграла со дваесет и четири годишната Леадона Џемаил, социјален работник. Леадона раскажува дека кога била во прво одделение, била одвоена од нејзиниот брат близнак и пратена да учи во специјална паралелка заедно со децата со посебни потреби. Но, таа успеала да се пронајде себеси со помош на своите најблиски од кои имала поддршка. Денес таа е факултетски образована и оформена личност, свесна дека со овој пропуст, образовниот систем и направил голема неправда.
„Бев прво одделение, кога јас и мојот брат близнак бевме одвоени во различни одделенија бидејќи мојата наставничка по само еден месец настава побара да ме префрлат во специјална паралелка во училиштето. Јас не читав доволно разбирливо, бев срамежлива, дезориентирана, но не бев за во специјална паралелка. Како дете бев многу паметна, но, ете по игра на судбината морав да посетувам настава во специјална паралелка заедно со децата со посебни потреби. Во текот на школувањето се трудев многу и завршив основно и средно образование. Добив стипендија и се запишав на Факултетот за социјална работа и социјална политика каде дипломирав со просек 8“, раскажува нашата соговорничка, Леадона Џемаил.
Леадона со жар објаснува колку ја сака своjата професија, за тоа колку сакала да учи и дека желбата и се исполнила да го работи тоа што го сака.
За ова пореметување во читањето во Македонија почна да се зборува од скоро. Затоа дислексијата се уште е непозната и не ја препознаваат најголем дел од наставниците, но и лекарите, психолозите, педагозите. Децата кои страдаат oд дислексија не заостануваат во менталниот развој од своите врсници, а во многу случаи ги надминуваат. Но, ако дијагнозата не се постави на време и не се спроведе потребното лекување, детето ќе заостанува во училишните активности.
Таков е случајот со десетгодишниот Тео на кој дислексијата му е откриена дури по пет години лутање од врата до врата низ институциите на здравствениот систем.
Неговата мајка, Марина Арсова, раскажува дека уште од рана возраст забележала дека Тео има тешкотии во препознавањето на буквите, а истото го забележала и наставничката. За да му помогне на своето дете оваа млада мајка се обратила кај многу стручни лица, но тие немале одговор што се случува со малиот Тео, едноставно не можеле да постават дијагноза.
„Тео беше многу паметен, дури кога го запишавме во училиште ни кажаа дека има натпросечно висока интелигенција. Но, во неговото образование тоа немаше големо значење. Кога почна да добива работни задачи тоа за него беше тешко, не можеше да го совлада учењето, му се мешаа буквите и бројките, често забораваше дека има домашна работа, многу тешко се ориентираше во просторот. Затоа одлучив да се обратам на психологот во училиштето која ме упати во “Центарот за ментално здравје на деца и младинци“ во Скопје. Но стручните лица од таму не можеа да му постават дијагноза“, раскажува Марина Арсова.
Наставниците се незаинтересирани, стручните лица не ја препознаваат дислексијата
И покрај оформените инклузивни тимови за работа со деца со посебни потреби во училиштата, наставниците не знаат како да ги третираат учениците со дислексија, тие се во дилема дали со нив треба да работат според програмата предвидена за другите деца со посебни потреби. Наставниците за овие ученици применуваат поразлични методи за работа, се прават други наставни планови така што децата со дислексија немаат корист од ваквата програма за учење.
Има ситуации кога многу од наставниците не сакаат да работат со деца кои имаат дислексија бидејќи според нив тоа е губење време поради тоа што не можат да посветат внимание на останатите деца во одделението.
Во разговор со наставниците дознаваме дека повеќето од нив не сакаат да се обучуваат за работа со деца кои имаат дислексија бидејќи мораат сами да си ја платат обуката. Многу е мал број на наставници кои одат на обуки организирани од страна на Здружението за дислексија „Ајнштајн“, кое е единствено во Македонија, и сметаат дека не се доволно подготвени. Наставниците велат дека не им биле доволно објаснети методите на работа со овие деца туку само начините на кој тие ги примаат информациите полесно, а тоа не е доволно.
Силвана Филипова, логопед која работи на оваа проблематика и добро ја разбира дислексијата, вели дека лесно може да се препознае дете кое има проблеми со читањето. Таа во минатото и сама имала дислексија, но успеала да ја надмине.
„Добро стручно лице може дислексијата да ја препознае и превенира уште во предучилишна возраст врз основа на фонолошката свесност на детето “, објаснува Силвана Филипова, логопед од Неготино. Тоа го потврдува и низ сопствениот пример, таа успеала да го надмине овој проблем.
Во Македонија нема прецизни податоци колку луѓе имаат дислексија. Според анкетата направена од страна на Здружението за дислексија „Ајнштајн“, во две средни училишта, 17 проценти од средношколците имаат дислексија.
За потребите на оваа сторија, лично спроведов истражување на 130 студенти од Универзитетот “Гоце Делчев“ во Штип и во кампусот во Скопје. Анкетата покажа дека дури 20 студенти или 16 проценти од нив, имаат знаци на дислексија.
Во Македонија има само едно лице со лиценца за работа со деца кои имаат дислексија, каде што се препраќаат децата од страна на Здружението за дислексија “Ајнштајн“. Но, родителите велат дека тие третмани за нив се многу скапи и недостижни.
„Ни побараа 1000 денари од час за третман кој трае 6 дена во неделата. Целиот третман се одвива седум недели во континуитет. Тоа не можеме да си го дозволиме“ , објаснува револтирано Сузана М., родител на дете со дислексија.
Родителите кои имаат деца со дислексија се жалат дека нивните деца се отфрлени од општеството, другарчињата ги исмеваат бидејќи не читаат и не зборуваат добро. Тие велат дека се жртви на системот кој ги префрла од еден на друг стручњак, а дефектолозите и логопедите се уште не знаат кој од нив е надлежен за да работи со нив.
За разлика од кај нас, во развиените земји постојат соодветни начини за препознавање и третман на овие деца. Во Словенија на пример, студентите пред полагање на секој испит пополнуваат образец, врз основа на кој добиваат тест, прилагоден на нив и нивните можности.
Додека светот одамна ја препознал дислексијата, во Македонија во 21 век таа останува непознаница. Децата со дислексија се жигосани како лоши и глупави ученици и дискриминирани од средината.
Доколку останат непрепознаени од образовниот систем и стручните лица овие деца подоцна може да покажат отстапки во однесувањето и тешко успеваат да се реализираат во животот. Во праксата има и позитивни примери, но тие се ретки. Разбирањето од семејството е исто така многу важно. Примерите, во кои самиот образовен систем им го врти кормилото на судбината во обратен правец, како што е случајот со нашата соговорничка Леадона Џемаил, не треба никогаш да се повторат. Затоа останува, образовниот и здравствениот систем сериозно да се подготват на овие предизвици, да ги прифатат и препознаат децата со дислексија и да работат на надминување на проблемот и нивно интегрирање во општеството.
