Пензионираниот професор по анестезиологија на Универзитетот во Аризона, д-р Стјуарт Хамероф, посветил децении на истражување на едно од највозбудливите, но сепак загадочни прашања во науката – како настанува свеста?
Наместо да се потпира на традиционалните пристапи, како што се неврологијата и психологијата, Хамероф го насочил своето внимание кон анестезијата и микротубулите, ситни структури во клетките кои можеби се клучни за разбирање на свеста.
Неговата теорија, која ги комбинира квантната физика со биологијата, предизвика бројни контроверзии, но и нов бран на истражувања кои покажуваат дека тој можеби е на трагата на важно откритие, пишува „Популарна механика“.
Интересот на Хамероф за свеста започна преку неговата работа како анестезиолог. Во неговото истражување не се работеше само за тоа како анестезијата влијае на мозокот, туку и за тоа како предизвикува губење на свеста.
„Размислував за неврологија, психологија и неврохирургија, но ниту едно од тие области не се занимаваше со прашањето на свеста“, вели Хамероф.
Клучен момент за него бил кога се сретнал со шефот на одделот за анестезија на Универзитетот во Аризона, кој му рекол: „Ако сакаш да објасниш како настанува свеста, дознај како функционира анестезијата, бидејќи немаме поим“.
Ова го инспирирало да истражи како анестезијата влијае на микротубулите, структури кои се наоѓаат во сите клетки на телото, вклучувајќи ги и невронските клетки во мозокот. Микротубулите, кои се состојат од тубулински протеини, се основата на клеточниот скелет и играат клучна улога во одржувањето на клеточната форма и клеточната делба. Хамероф открил дека анестезијата е поврзана со микротубули, но не можел да објасни како оваа структура може да биде вклучена во создавањето на свеста.
Вистинската пресвртница во разбирањето на свеста на Хамероф дојде кога наиде на делото „Новиот ум на императорот“ од Роџер Пенроуз, нобеловец за физика. Во таа книга, Пенроуз тврдеше дека свеста е квантна по природа, а не пресметковна, како што претпоставуваа многу теории. Пенроуз немаше биолошки механизам да објасни како квантен бран оди во класифицирана состојба и предизвикува свест. А Хамероф чувствуваше дека во работата на Пенроуз недостасува клучна алка – микротубули.
Хамероф развил своја теорија, позната како „Оркестрирана целна редукција“. Оваа теорија претпоставува дека микротубулите во невроните предизвикуваат колапс на функцијата на квантниот бран, процес познат како објективна редукција, што овозможува да се појави свеста. Теоријата постулира дека свеста не е резултат на класични пресметковни процеси, туку на квантни процеси во микротубули.
Откако Хамероф и Пенроуз ја претставија својата теорија во 1996 година, наидоа на жестоки критики. Многу академски фигури, вклучувајќи го и Стивен Хокинг, ја сметаа оваа теорија премногу шпекулативна.
Меѓутоа, во последниве години, новите истражувања во областа на квантната биологија почнуваат да ја поддржуваат можноста квантните процеси да играат улога во мозокот. На пример, истражувањата покажаа дека квантните ефекти играат улога во фотосинтезата, процес со кој растенијата ефикасно ја користат светлината за производство на енергија.
Исто така, истражувањето на Универзитетот Хауард во 2023 година откри квантни ефекти во микротубулите. Хамероф верува дека овие докази сугерираат дека квантните процеси би можеле да играат клучна улога во разбирањето на свеста. Тој истакнува дека тоа може да значи и дека никогаш нема да биде возможно да се постигне вистинска свест во вештачката интелигенција, бидејќи свеста, според него, е нешто што ги надминува компјутерските системи.
Растот на квантната биологија, како и развојот на вештачката интелигенција, додаваат нова димензија на дебатата за свеста. Хамероф истакнува дека иако моделите со вештачка интелигенција станаа понапредни, тие не се способни за вистинска свест. Тој смета дека голем дел од тековните истражувања поврзани со свеста се свртеле во насока на вештачката интелигенција, која, според него, е несвесна бидејќи се заснова на алгоритамски процеси.
