Комплексната формула на депресијата: Што вели науката?
Дали постои формула за депресија? Ова прашање, иако звучи провокативно, ја отвора вратата кон разбирање на една од најраспространетите ментални состојби во светот. Според Светската здравствена организација (СЗО), над 280 милиони луѓе од сите возрасти страдаат од депресија. Но, спротивно на популарното верување, депресијата не е резултат на една единствена причина или едноставен „рецепт“ што може да се следи за да се постигне. Таа е комплексна, мултифакториелна состојба која произлегува од сложена интеракција на биолошки, психолошки и социјални фактори. Наместо да бараме едноставна формула, науката ни нуди увид во компонентите кои, кога ќе се комбинираат, драстично го зголемуваат ризикот од нејзино појавување.
Биолошките компоненти: Генетика и хемија на мозокот
Основата на ризикот за депресија често лежи во нашата биологија. Ова не значи дека состојбата е неизбежна, туку дека некои луѓе имаат поголема предиспозиција од други.
- Генетика: Истражувањата покажуваат дека депресијата има наследна компонента. Студиите на близнаци проценуваат дека наследноста на големото депресивно растројство е околу 37-40%. Практично, тоа значи дека ако имате родител или брат/сестра со историја на депресија, вашиот ризик да ја развиете истата состојба е за речиси 40% повисок во споредба со општата популација. Сепак, важно е да се нагласи дека не постои еден „ген за депресија“. Наместо тоа, се работи за комбинација од повеќе генетски варијации кои влијаат на функционирањето на мозокот.
- Неврохемија: Долго време, депресијата се објаснуваше со теоријата за „хемиски дисбаланс“, најчесто поврзана со ниско ниво на серотонин. Денес, разбирањето е многу посуптилно. Невротрансмитерите како серотонин, норепинефрин и допамин играат клучна улога во регулацијата на расположението, спиењето и апетитот. Кај лицата со депресија, не се работи само за недостаток, туку за нарушена комуникација и регулација во мозочните кола кои ги користат овие хемикалии.
Психолошките фактори: Моќта на мислите и искуствата
Начинот на кој размислуваме и искуствата низ кои поминуваме се клучни „состојки“ во формулата за депресија.
- Траума во детството (Adverse Childhood Experiences – ACEs): Ова е еден од најмоќните предвидувачи за развој на депресија. Податоците се застрашувачки јасни: лице со четири или повеќе трауматски искуства во детството (како физичко или емоционално насилство, занемарување, дисфункционално семејство) има до 4,6 пати поголема веројатност да развие депресија во зрелоста во споредба со некој без такви искуства. Хроничниот стрес во раниот развој буквално го менува начинот на кој мозокот реагира на закани подоцна во животот.
- Когнитивни дисторзии: Депресијата често е придружена со негативни и ирационални мисловни шеми. Лицата склони кон депресија имаат тенденција кон „катастрофизирање“ (очекување на најлошото сценарио), „црно-бело размислување“ (гледање на работите како совршени или целосен неуспех) и прекумерна самокритичност. Овие мисли создаваат маѓепсан круг кој го засилува чувството на безнадежност.
Социјалната средина: Изолацијата како катализатор
Човекот е социјално суштество, а недостатокот на квалитетни социјални врски е докажан фактор на ризик.
- Социјална изолација и осаменост: Во современиот свет, осаменоста е во пораст. Истражување спроведено од Cigna во 2020 година покажа дека 61% од возрасните во САД се чувствуваат осамено. Хроничната осаменост не е само непријатно чувство; таа го зголемува ризикот од депресија за околу 25-30% во текот на неколку години. Кога некое лице е изолирано, нема систем за поддршка кој би му помогнал да се справи со стресот, што го прави поранлив на негативни емоции.
- Хроничен стрес и социоекономски фактори: Финансиска несигурност, губење на работа, долготрајна болест или живеење во нестабилна средина создаваат постојан стрес. Телото реагира со зголемено лачење на кортизол, хормонот на стрес. Долготрајната изложеност на висок кортизол може да ги оштети мозочните клетки во хипокампусот, регија клучна за меморијата и регулацијата на емоциите, со што директно придонесува за развој на депресија.
Анти-формула: Патот кон превенција и закрепнување
Ако постојат фактори кои водат кон депресија, постојат и заштитни фактори кои ја сочинуваат „анти-формулата“.
- Физичка активност: Бројни студии потврдуваат дека редовното вежбање е моќен антидепресив. Само 150 минути умерена активност неделно (на пример, 30 минути брзо одење, 5 дена во неделата) може да биде исто толку ефикасно како и антидепресивите за лекување на блага до умерена депресија.
- Квалитетни социјални врски: Негувањето на односите со семејството и пријателите делува како тампон против стресот.
- Професионална помош: Психотерапијата, особено когнитивно-бихејвиоралната терапија (КБТ), им помага на луѓето да ги идентификуваат и променат негативните мисловни шеми. Во комбинација со медикаментозна терапија, стапката на успех во лекувањето на депресијата е исклучително висока.
Заклучокот е јасен: не постои едноставен рецепт за депресија. Таа е резултат на сложена бура од генетски предиспозиции, животни искуства и социјални околности. Разбирањето на овие фактори не служи за да се најде виновник, туку за да се препознаат ризиците и, уште поважно, да се осветли патот кон превенција, поддршка и закрепнување. Ако вие или некој што го познавате се бори со овие чувства, најважниот чекор е да побарате помош од стручно лице.
