Анализа на очекуваниот животен век: Драматичен пад и предизвици за иднината во Македонија
Просечниот живот во Македонија, показател кој со децении бележеше бавен, но стабилен раст, доживеа драстичен и загрижувачки пад во последните неколку години. Овој тренд, кој го врати очекуваниот животен век на ниво од пред неколку децении, не е изолиран феномен, туку директна последица на глобалната здравствена криза предизвикана од пандемијата на Ковид-19. Сепак, длабочината на падот во Македонија, во споредба со многу други европски земји, отвора сериозни прашања за отпорноста на здравствениот систем и општите социо-економски фактори кои влијаат врз долговечноста на граѓаните. Оваа анализа се базира на официјални податоци за да се разбере размерот на проблемот, причините и можните патишта за закрепнување.
Историски трендови и состојбата пред пандемијата
Пред 2020 година, Македонија, слично како и повеќето земји во развој, бележеше континуиран, иако умерен, пораст на очекуваниот животен век. Подобрените здравствени услуги, зголемената достапност до лекови, подобрите хигиенски услови и генералното подигање на животниот стандард придонесоа за постепено зголемување на долговечноста.
Според податоците на Светската банка и Државниот завод за статистика, во 2019 година, пред почетокот на глобалната здравствена криза, очекуваниот животен век при раѓање во земјава изнесуваше околу 76,2 години (приближно 74,1 за мажи и 78,2 за жени). Оваа бројка ја ставаше Македонија во рамките на регионалниот просек, иако сè уште заостануваше зад просекот на Европската Унија, кој во истата година беше над 81 година. Трендот беше позитивен и се очекуваше дека со текот на времето, оваа разлика ќе продолжи да се намалува.
Влијанието на пандемијата: Бројките што загрижуваат
Пандемијата на Ковид-19 предизвика глобален шок, но нејзиното влијание врз морталитетот и очекуваниот животен век не беше рамномерно распределено. Земјите од Источна Европа и Балканот беа меѓу најтешко погодените, а Македонија, за жал, се најде на врвот на овие негативни статистики.
- Првиот удар (2020): Првиот удар се почувствува уште во 2020 година, кога просечниот животен век се намали за приближно 2 години, паѓајќи на околу 74,2 години. Ова беше значителен пад, но претставуваше само почеток на негативниот тренд.
- Драматичниот пад (2021): Најголемиот шок дојде со податоците за 2021 година, која беше обележана со неколку силни бранови на вирусот и висока стапка на смртност. Според податоците на Евростат и други меѓународни институции, очекуваниот животен век во Македонија падна на само 71,1 година.
Ова претставува пад од неверојатни 5,1 години во споредба со 2019 година. За да се разбере размерот на овој пад, тој го избриша напредокот постигнат во последните 20-30 години, враќајќи ја земјата на ниво на долговечност од 90-тите години на минатиот век.
Како се намали просечниот живот во Македонија во споредба со регионот?
За да се добие целосна слика, клучна е споредбата со другите земји. Додека просечниот пад на очекуваниот животен век во ЕУ во периодот 2019-2021 изнесуваше околу 1,5 години, бројките во нашиот регион беа далеку полоши.
- Македонија: Пад од 5,1 години.
- Бугарија: Пад од околу 4,2 години.
- Албанија: Пад од околу 4 години.
- Србија: Пад од околу 3,5 години.
Овие бројки јасно покажуваат дека иако целиот регион беше тешко погоден, падот во Македонија беше меѓу најдраматичните во цела Европа. Ова укажува на системски слабости кои ја направија популацијата поранлива.
Причини за наглиот пад: Повеќе од само Ковид-19
Иако директната причина за падот е зголемената смртност поради Ковид-19, анализата мора да оди подлабоко. Постојат неколку клучни фактори кои придонесоа за овие катастрофални резултати:
- Преоптоварен здравствен систем: Недоволните капацитети во болниците, недостатокот на медицински персонал и опрема го отежнаа справувањето со големиот број пациенти, што доведе до повисока стапка на смртност.
- Индиректни жртви на пандемијата: Фокусот на здравствениот систем кон Ковид-19 доведе до занемарување на другите болести. Многу пациенти со хронични заболувања (кардиоваскуларни, малигни, дијабетес) имаа отежнат пристап до редовни контроли, терапии и неопходни хируршки интервенции. Ова доведе до зголемена смртност и од други причини, феномен познат како „вишок на смртност“.
- Ниско ниво на доверба во институциите: Ниската стапка на вакцинација во клучните периоди, заедно со ширењето дезинформации, придонесе за потешки клинички слики и поголем број смртни случаи кај невакцинираното население.
- Општи социо-економски фактори: Високото ниво на аерозагадување, распространетите ризични навики како пушењето и нездравата исхрана, создадоа популација со веќе постоечки коморбидитети, што ја зголеми ранливоста на вирусот.
Патот кон закрепнување и идни перспективи
Првичните податоци за 2022 и 2023 година покажуваат знаци на закрепнување. Со намалувањето на интензитетот на пандемијата, очекуваниот животен век почна повторно да расте. Сепак, враќањето на нивото од 2019 година ќе биде бавен и долг процес. Загубените 5,1 години не можат да се надоместат преку ноќ.
Овој драстичен пад треба да послужи како сериозен аларм и повик за акција. Иднината на просечниот животен век во Македонија ќе зависи од способноста на државата да извлече поуки и да инвестира во клучните области: зајакнување на јавното здравство, превенција на хроничните болести, борба против аерозагадувањето и градење на доверба во здравствениот систем. Без стратешки и долгорочни вложувања, ризикуваме слични кризи во иднина да имаат подеднакво или уште по devastating последици.
