Терминот „генетика“ беше употребен за прв пат во 1905 година во преписката на двајцата британски биолози Вилијам Бејтсон и Адам Сеџвик. Во истата година, концептот на гени влезе во науката. Но, таткото на модерната генетика не доживеа таков пробив, а неговата клучна работа беше претставена 40 години порано, на состанокот на Друштвото за природни науки во Брно, без да создаде никаква резонанца во научната заедница.
Грегор Мендел (1822-1884) е роден во Австро-Унгарија, на подрачјето на денешна Чешка, и иако го сакал својот живот на фарма и се гледал себеси како натуралист, на прв поглед може да се каже дека зел поинаков пат со одење во манастир. Меѓутоа, мотивацијата била токму науката бидејќи свештеничката школа била единственото место каде што можел да стекне нови знаења без пари, а манастирот Свети Тома во Брно бил познат по неговиот интерес за природните науки.
Во манастирот, Мендел добил своја градина, каде што од 1856 до 1863 година извршил клучен експеримент кој би ги открил правилата за наследување, подоцна наречени закони на Мендел во негова чест. Основата на се беше грашокот – растение кое тој го избра бидејќи го има во бројни сорти, а се размножува релативно брзо и лесно, па не мора долго да чека додека не го види потомството.
Под контролирани услови, тој вкрстил различни сорти на ова едногодишно растение, фокусирајќи се на неколку особини кои драстично се разликувале. На пример, тој вкрстил сорта што имала долго стебленце со онаа што имала кратко или сорти чии семиња имаат различни форми. Справувајќи се со овие мешунки, Мендел видел дека некој „невидлив“ и сè уште непознат фактор влијае на тоа кои особини ќе ги има потомството. Денешните биолози знаат дека се вклучени гени, но еден од првите чекори кон таа врата беше манастирската градина полна со грашок.
Повеќето биолози од 19 век верувале дека наследните особини претставуваат некаква мешавина на родителски особини. Поточно, детето, според ова сфаќање, не наследува една особина од таткото, а друга од мајката, туку тие се спојуваат на необјаснив начин така што нивниот просек се пренесува. Може да се каже на сличен начин како што со мешање на вино и кисела вода се добива шприц. Сепак, Мендел увидел дека правилата за наследување се во голема мера различни, и што е најинтересно, предвидливи.
Еден од законите што ги формулирал вели дека особините се наследуваат независно една од друга, а уште поважен е оној што го навел да ги воведе термините „рецесивен“ и „доминантен“ кои се користат и во модерната генетика. Вкрстувајќи го пурпурно-цветниот грашок со белоцветниот грашок, забележал дека секој цвет во следната генерација е виолетова. Меѓутоа, кога ги вкрстил овие новодобиени растенија едни со други, повторно се појавиле белите цветови. Така тој заклучил дека цветот во себе го чувал „упатството“ како да ја добие белата боја што ја наследил од своите предци, иако тоа не го манифестирало. Таквите особини, кои прескокнуваат една генерација, а потоа повторно се појавуваат, Мендел ги нарекол рецесивни. Бројот на бели цветови во новата генерација може да се предвиди, а истото важи и за другите рецесивни карактеристики на грашокот. Имаше 75 проценти виолетови (доминантни) и 25 проценти бели (рецесивни) цветови.
Покрај генетиката и одгледувањето растенија, таткото на модерната генетика имал склоност и кон астрономијата и метеорологијата и не сакал да го прекине своето истражување за наследството само на растителните видови. Тој сакал да утврди дали истите правила важат и за глувците, но според една анегдота, не добил дозвола за таков експеримент во манастирот бидејќи животните се размножуваат на поинаков начин што може да се смета за несоодветен во свештеничките кругови. Меѓутоа, како што законите на Мендел добиваа сè поголема потврда и признавање на почетокот на 20 век, во 1902 година Лусијан Куено потврдил дека овие правила важат и кај глувците.
