Зошто сината боја е најретка меѓу живиот свет?

Кога ќе погледнете во синото небо над глава или ќе погледнете низ навидум бескрајниот простор на синиот океан, можеби ќе помислите дека сината боја е вообичаена во природата.

Но, меѓу сите нијанси што се наоѓаат во карпите, растенијата и цвеќињата, или во крзното, пердувите, лушпите и кожата на животните, сината е изненадувачки ретка.

Но, зошто е тоа така? Одговорот произлегува од хемијата и физиката за тоа како се создаваат боите и како ги гледаме.

Можеме да видиме боја бидејќи секое наше око содржи помеѓу 6 милиони и 7 милиони клетки чувствителни на светлина наречени конуси. Постојат три различни типови на конуси во окото на лице со нормален вид и секој од нив е најчувствителен на одредена бранова должина на светлина: црвена, зелена или сина. Информациите од милиони конуси стигнуваат до нашиот мозок како електрични сигнали кои ги пренесуваат сите видови на светлина што се рефлектираат од она што го гледаме, што потоа се толкува како различни нијанси на бои.

Кога гледаме шарен објект, како што е некој живописен цвет, „објектот апсорбира дел од белата светлина што паѓа врз него; бидејќи апсорбира дел од светлината, остатокот од светлината што се рефлектира има боја“, вели научникот и писател Каи Купфершмит, автор на делото „Сина: Во потрага по најретката боја во природата“.

„Кога гледате син цвет го гледате таков затоа што го апсорбира црвениот дел од спектарот“, рече Куперфешмит. Или да го кажам на друг начин, цветот изгледа сино бидејќи таа боја е дел од спектарот што цветот го рефлектира, додава Купфершмит во својата книга.

Во видливиот спектар, црвената боја има долги бранови должини, што значи дека е многу ниско-енергетска во споредба со другите бои. За цветот да се појави сино, „треба да може да произведе молекула што може да апсорбира многу мали количини на енергија“, со цел да го апсорбира црвениот дел од спектарот, рече Купфершмит.

Генерирањето на такви молекули – кои се големи и сложени – е тешко за растенијата, поради што сините цветови се произведуваат од помалку од 10% од речиси 300.000 светски видови цветни растенија во светот. Еден можен двигател за еволуцијата на сините цвеќиња е дека сината боја е многу видлива за опрашувачите како што се пчелите, а производството на сини цветови може да биде од корист за растенијата во екосистемите каде конкуренцијата за опрашувачи е голема, вели Адријан Даер, вонреден професор од Мелбурн, Австралија.

Што се однесува до минералите, нивните кристални структури комуницираат со јони за да одредат кои делови од спектарот се апсорбираат, а кои се рефлектираат. Минералот лапис лазули, кој се ископува само во Авганистан и произведува ретки сини пигменти, содржи трисулфидни јони – три сулфурни атоми врзани заедно во кристалната решетка – што може да испушти или поврзе еден електрон.

„Таа енергетска разлика е она што го прави синото“, вели Купфершмит.

Боите на сините животни не доаѓаат од хемиски пигменти. Наместо тоа, тие се потпираат на физиката за да создадат син изглед. Пеперутките со сини крила од родот Морфо имаат сложени, слоевити наноструктури на крилјата што манипулираат со слоеви на светлина, така што некои нијанси на сината боја се поинтензивни од другите. Сличен ефект се случува во структурите што се наоѓаат во пердувите на некои птици и светлечките прстени на отровните октоподи, со сини прстени (Hapalochlaena maculosa).

Сините нијанси кај цицачите се уште поретки отколку кај птиците, рибите, влекачите и инсектите. Некои китови и делфини имаат синкава кожа; примати, како што се мајмуните со златна шминка (Rhinopithecus roxellana) имаат лица со сина кожа; а мандрилите (Mandrillus sfinx) имаат сини лица и сини задни краеви. Но, крзното – особина што ја споделуваат повеќето копнени цицачи – никогаш не е природно светло сино (барем, не во видлива светлина).

Кои се еволутивните причини да се направи сино? Кој е поттикот?” прашува  Купфершмит. „Фасцинантната работа кога нуркате во овие животински светови е секогаш, кој е примачот на оваа порака и дали тие можат да ја видат сината боја?

На пример, додека луѓето имаат три типа на рецептори за чувствителност на светлина во нашите очи, птиците имаат четврти тип рецептори за чувство на УВ светлина. Пердувите што им изгледаат сини на човечките очи „всушност рефлектираат уште повеќе УВ светлина отколку сината светлина“, објасни Купфершмит. Според тоа размислување, птиците што ги гледаме како сини  меѓусебно се гледаат во нијанси на ултравиолетовата боја, вели тој.

Најраната употреба на сина боја датира пред околу 6.000 години во Перу, а древните Египќани комбинирале калциум оксид и бакар оксид за да создадат долготраен син пигмент, познат како, „ирту“, за украсување статуи.  

Сината боја одамна е поврзана со хиндуистичкото божество Кришна и со христијанската Девица Марија, а уметниците кои беа инспирирани од сината природа вклучуваат Микеланџело, Гоген, Пикасо и Ван Гог, според студијата Frontiers in Plant Science.

Поддржете ја нашата работа: